بیم دتکتور اعلام حریق (Fire Alarm Beam Detector) یک نوع دتکتور دودی خطی است که از پرتور نور برای تشخیص و شناسایی دود و آتش در محیط‌های بزرگ استفاده می‌کند. این دستگاه برای شناسایی آتش‌سوزی در ساختمان‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که دتکتور دودی نقطه‌ای استاندارد، کاربردی نیست و یا به خاطر ارتفاع سقف ساختمان محدودیت استفاده از دتکتورهای دودی نقطه‌ای وجود دارد. بیم دتکتور نوری اغلب به عنوان وسیله‌ای مقرون به صرفه برای محافظت از فضاهای باز بزرگ در انبارها نصب و استفاده می‌شود. عملکرد دتکتور دودی خطی یا بیم دتکتور اعلام حریق بر اساس دو فاکتور تعداد سطوح حساسیت از پیش تعیین شده و نیز میزان تضعیف پرتوی دریافت شده توسط گیرنده، بهینه‌سازی می‌شود. میزان حساسیت این نوع دتکتور نیز به برد مورد نظر و محیط مربوط است.
بیم دتکتور اعلام حریق نسبت به دتکتورهای دودی نقطه‌ای، حساسیت کمتری به نوع و رنگ دودها دارد و به همین خاطر استفاده از آن برای مکان‌هایی مناسب است که آتش‌سوزی با دود سیاه همراه است. دود قابل رویت برای عملکرد این دتکتور بسیار مهم است و در صورتی که دود قابل تشخیص برای این دتکتور نباشد، عملکرد آن ضعیف خواهد بود. آنچه بیم دتکتور اعلام حریق را از دتکتورهای دودی نقطه‌ای متمایز می‌کند، قابلیت استفاده از آن در محیط‌های باز و دارای سقف بلند است که خرید بیم دتکتور اعلام حریق را مقرون به صرفه‌تر از سایر انواع دتکتور می‌سازد. در ادامه به معرفی بیم دتکتور و انواع آن می‌پردازیم.
دو نوع اصلی از بیم دتکتور اعلام حریق وجود دارد که هر دوی آنها بر اساس اصل تیرگی نور عمل می‌کنند. بیم دتکتور متشکل از دو بخش فرستنده و گیرنده است که در مقابل یکدیگر نصب می‌شوند. یک پرتوی نور برای محافظت از منطقه فرستاده می‌شود و از نظر تیرگی ناشی از دود بررسی می‌شود. گیرنده این نور را به طور معمول با همان کیفیت اصلی دریافت می‌کند، اما اگر در محیط دود وجود داشته باشد، کیفیت نور دریافتی کاهش پیدا کرده و بیم دتکتور آن را به عنوان حریق شناسایی می‌کند.
بیم دتکتور اعلام حریق فرستنده گیرنده دارای واحدهای فرستنده و گیرنده‌ی جداگانه‌ای است که در دو انتهای منطقه‌ی مورد نظر نصب می‌شوند تا از محیط محافظت کنند. یک پرتوی مادون قرمز از سمت فرستنده به سمت گیرنده ارسال می‌شود و قدرت سیگنال دریافت شده کنترل می‌شود. این نوع بیم دتکتور برای فرستنده و گیرنده‌ی خود نیاز به برق دارد که منجر به طولانی‌شدن سیم‌کشی‌ها و در نتیجه هزینه‌ی نصب بیشتر این دستگاه نسبت به بیم دتکتور انعکاسی می‌شود.
بیم دتکتور انعکاسی دارای کلیه‌ی وسایل الکترونیکی از جمله فرستنده و گیرنده است که هر دو در یک محفظه نصب شده‌اند. پرتوی نور به سمت یک بازتابنده که در انتهای منطقه نصب می‌شود برخورد می‌کند و گیرنده میرایی و کیفیت سیگنال برگشتی را کنترل می‌کند. دتکتور به طور معمول در تعدادی از سطوح از پیش تعیین شده بر اساس میرایی پرتوی نور دریافتی از گیرنده، کالیبره می‌شود و می‌توان حساسیت دتکتور را بر اساس دامنه‌ی پرتو و محیط سایت تنظیم کرد.
همینطور که پیش‌تر اشاره کردیم، بر خلاف دتکتورهای دودی نقطه‌ای، پاسخ بیم دتکتور اعلام حریق معمولا کمتر به نوع و رنگ دودها حساس است. به همین خاطر بیم دتکتور می‌تواند برای مکان‌هایی مناسب باشد که نمی‌توان از دتکتور دودی نقطه‌ای استفاده کرد؛ برای مثال مواردی که آتش با دود سیاه همراه است. به هر حال، بیم دتکتور اعلام حریق به دود قابل مشاهده نیاز دارد و بنابراین ممکن است در برخی از کاربردها به اندازه‌ی یک دتکتور دودی یونیزه حساس نباشد.
از آنجایی که تیرگی ناگهانی و کامل پرتوی نور به معنای وقوع حریق نیست، بیم دتکتور اعلام حریق این حالت را به عنوان خطا شناسایی می‌کند و نه هشدار خطر. این مساله احتمال وقوع آلارم‌های کاذب را در صورت بسته شدن مسیر پرتوی نور توسط یک جسم جامد مانند یک علامت یا نردبان، به حداقل‌ترین میزان ممکن می‌رساند. این آستانه‌ی خطای پرتوی مسدود شده معمولا توسط شرکت‌های سازنده در سطح حساسیت بیش از 7 تا 10 دسی‌بل تنظیم می‌شود.
تغییرات بسیار کوچک و آهسته در کیفیت منبع نور نیز علامت دود نیست. این تغییرات ممکن است به خاطر شرایط محیطی مانند گرد و غبار و وجود خاک بر روی فرستنده و یا گیرنده باشد. هنگامی که بیم دتکتور اعلام حریق برای اولین بار روشن و تنظیم می‌شود، سطح سیگنال نور در آن زمان به عنوان یک نقطه‌ی مرجع برا یحالت عادی در نظر گرفته می‌شود. با کاهش کیفیت سیگنال به مرور زمان که به خاطر جمع شدن گرد و خاک اتفاق می‌افتد، دتکتور این تغییر را جبران می‌کند. میزان حبران خسارت محدود به این است که اطمینان حاصل شود بیم دتکتور اعلام حریق همچنان در برابر آتش‌سوزی‌های کند یا دودزا حساس است. زمانیکه دتکتور دیگر نتواند از دست رفتن سیگنال را جبران کند (مانند تجمع بیش از حد خاک)، دتکتور وضعیت هشدار را به صدا درمی‌آورد.
بیم دتکتور اعلام حریق، همانند دتکتور دودی نقطه‌ای برای استفاده در کاربردهای بیرونی نامناسب است. شرایط محیطی مانند درجه حرارت بالا، باران، برف، تندباد، مه و شبنم می‌تواند در عملکرد صحیح این دتکتورها اختلال ایجاد کند و باعث ایجاد آلارم‌های کاذب شود. علاوه بر این، شرایط بیرونی رفتار دود را غیرقابل پیش‌بینی می‌سازد و بنابراین بر پاسخ دتکتور به دود و حریق تاثیر می‌گذارد.
انتخاب دتکتورهای مناسب برای کاربردهای متفاوت می‌تواند برای کاهش خطر آتش‌سوزی‌ها و تشخیص زودهنگام آنها موثر باشد. مهم است که طراح سیستم اعلام حریق تفاوت اصولی عملکرد دتکتورهای دودی نقطه‌ای و بیم دتکتور اعلام حریق را بشناسد و در نظر بگیرد. در ادامه به برخی از تفاوت‌های دتکتورهای دودی خطی و دتکتورهای دودی نقطه‌ای اشاره می‌کنیم.
طبق استانداردهای نصب سیستم‌های تشخیص و اعلام حریق برای ساختمان‌ها، یک دتکتور دودی نقطه‌ای حداکثر شعاع پوشش 7.5 متر دارد. به این ترتیب در یک فاصله‌گذاری ساده، حداکثر فاصله‌ی بین دتکتورها 10.5 متر خواهد بود. استفاده‌ی دقیق از دتکتورهای دودی نقطه‌ای می‌تواند تعداد این دتکتورها را در یک منطقه کاهش دهد. با این حال برای مکان‌های بسیار بزرگ تعداد زیادی دتکتور دودی نقطه‌ای نیاز خواهد بود و بهتر است برای کاهش هزینه‌های نصب، تعمیر و نگهداری، از بیم دتکتور اعلام حریق برای فضاهای بزرگ استفاده شود.
برای بیم دتکتور اعلام حریق، حداکثر دامنه 100 متر و پوشش‌دهی از هر دو طرف 7.5 متر خواهد بود که یک فضای نظری 1500 مترمربعی را پوشش می‌دهد، منطقه‌ای که به طور معمول به تعداد حداقل 16 دتکتور دودی نقطه‌ای نیاز خواهد داشت. کاهش تعداد دتکتورهای مورد استفاده همانطور که گفتیم باعث کاهش هزینه‌های نصب و نگهداری می‌شود. توصیه‌های تولیدکننده و سایر فاکتورها مانند هندسه‌ی اتاق، ممکن است باعث کاهش عملی حداکثر پوشش شود اما به هر صورت، حتی با این کاهش‌ها، بیم دتکتور اعلام حریق می‌تواند منطقه‌ای که نیاز به حداقل 12 دتکتور دودی نقطه‌ای دارد را تحت پوشش قرار دهد.
دودهای حاصل از حریق، با بالا رفتن ستون دود گسترش یافته و رقیق می‌شوند. در نتیجه این کاهش تراکم باعث می‌شود حساسیت دتکتورهای دودی نقطه‌ای که در ارتفاع نصب شده‌اند، حساسیت کمتری به آن نشان دهند. استانداردهای نصب سیستم تشخیص و اعلام حریق ارتفاع نصب دتکتورهای دودی نقطه‌ای را به 1.5 متر برای حفاظت‌های خانگی و 15 متر برای حفاظت از اموال، محدود می‌کند. اما این مساله برای نصب دتکتورهای دودی خطی خیلی مهم نیست چرا که این دتکتورها می‌توانند از کل ستون دود نمونه‌برداری کنند و بنابراین برای مکان‌هایی با سقف بلند، بسیار مناسب هستند. به این ترتیب از بیم دتکتور اعلام حریق می‌توان در ارتفاع 25 متر برای حفاظت افراد و 40 متر برای حفاظت از اموال، استفاده کرد.
در برخی کاربردهاف به ویژه مواردی که سقف بلند است، بیم دتکتور اعلام حریق نسبت به دتکتورهای دودی نقطه‌ای نسبت به آتش‌های کند یا دودزا بهتر پاسخ می‌دهد زیرا آنها کل میدان دود که پرتوی نور را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مشاهده می‌کنند. دتکتورهای دودی نقطه‌ای تنها قادر به نمونه‌برداری از دود در نقطه‌ی خاص خود هستند. دودی که وارد محفظه‌ی دتکتور می‌شود ممکن است بیش از حد رقیق شده باشد و به این ترتیب دتکتور آن را به عنوان خطر تشخیص ندهد.
جریان تند هوا می‌تواند مشکل خاصی برای تشخیص دود توسط دتکتورهای دودی نقطه‌ای و خطی ایجاد کند زیرا ممکن است انتشار دود به صورت عادی اتفاق نیفتد. سرعت زیاد هوا می‌تواند دود را از محفظه‌ی حسگر دتکتور نقطه‌ای خارج کند. زمانیکه که سرعت جریان هوا بیش از 1.5 متر در هر ثانیه است و یا تغییرات هوایی در منطقه‌ی تحت حفاظت بیش از 7.5 تغییر در ساعت باشد، باید در نصب و استفاده از دتکتور دودی نقطه‌ای توجه و دقت بیشتری به عمل آید.
بیم دتکتور اعلام حریق برای اهداف ذکر شده برای ثبات در جریان هوای آزاد مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند زیرا حرکت زیاد هوا تاثیری بر توانایی تشخیصی آنها ندارد. دامنه‌ی حسگر یک بیم دتکتور می‌تواند تا 100 متر باشد؛ بر خلاف دتکتورهای دودی نقطه‌ای که دامنه‌ی تشخیص 50 میلی‌متری دارند. بنابراین کمتر احتمال دارد که دود از دامنه‌ی حسگر بیم دتکتور خارج شود. اگرچه نیازیه کاهش فاصله‌ی میان بیم دتکتورها در مناطقی با جریان هوا نیست اما باید نسبت به رفتار پیش‌بینی شده‌ی دود در این کاربردها توجه شود.
لایه‌بندی زمانی اتفاق می‌افتد که هوای یک اتاق لایه‌های دمایی مختلفی را تشکیل می‌دهد. برای مثال، ناحیه‌ی زیر سقف دهلیز ممکن است توسط نور خورشید گرم شود و یک لایه‌ی هوای گرم بالاتر از حجم اصلی اتاق ایجاد کند. دود توسط آتش گرم می‌شود و از لایه‌های خنک‌تر عبور می‌کند تا به لایه‌ی گرمتر برسد؛ این دود بالاتر از ان نخواهد رفت و به جای رسیدن به سقف، در طول محدوده‌ی هوای گرم یا هوای سرد پخش خواهد شد. به این ترتیب ممکن است این دود حاصل از حریق هرگز به دتکتوری که روی سقف یا نزدیک سقف نصب شده، نرسد.
به طور معمول در سقف‌های صاف، بیم دتکتور اعلام حریق باید 300 تا 600 میلی‌متری از سقف نصب شوند. با این حال، موقعیت نهایی و حساسیت دتکتور باید منوط به ارزیابی‌های مهندسی باشد که به طور کلی شامل ویژگی‌های ساختاری، اندازه و شکل اتاق و محوطه‌ها، کاربرد منطقه‌ی مورد نظر، ارتفاع سقف، شکل سقف، سطح و موانع، تهویه، محیط، خصوصیات سوختن مواد قابل احتراق و پیکربندی محتویات در منطقه برای محافظت، می‌شود.
موانع روی سقف یا دیوارهای منطقه‌ی حفاظت شده می‌تواند بر توزیع و گسترش دود تاثیر بگذارد و بنابراین در هنگام طراحی سیستم تشخیص و اعلام حریق باید به آنها توجه شود. موانع روی سقف مانند تیرچه که بیش از 10% ارتفاع اتاق را اشغال کرده است باید به عنوان یک دیوار در نظر گرفته شود و بنابراین نواحی هر دو طرف این مانع یک اتاق جداگانه به حساب می‌آید. به همین ترتیب، اگر تقسیم‌بندی یا چارچوب نزدیک به 300 میلی‌متری سقف باشف مانع قابل‌توجهی در برابر توزیع دود ایجاد می‌کند و باید به عنوان دیوار در نظر گرفته شود.
در مواردی که دتکتور برای محافظت از اتاقی نصب می‌شود که دارای تعدادی تیر یا تیرچه است، به طور کلی، بیم دتکتور اعلام حریق باید به موازات تیرچه‌ها قرار داده شود. بسته به عمق تیرچه‌ها، منطقه‌ای که دتکتور می‌تواند در هر دو طرف بیم دتکتور محافظت کند، تحت تاثیر قرار می‌گیرد و باید به آنها توجه شود. طبق استانداردهای نصب سیستم‌های تشخیص و اعلام حریق هر بخش از بیم دتکتور اعلام حریق نزدیک به 500 میلی‌متری چنین انسدادی، نباید برای حفاظت از منطقه در نظر گرفته شوند. بنابراین به طور معمول بیم دتکتور نباید به گونه‌ای نصب شود که پرتوی نوری آن نزدیک‌تر از 500 میلی‌متر به دیوار یا موانعی مانند کانال یا یک میله باشد.
همانطور که گرد و غبار روی اجزای نوری بیم دتکتور اعلام حریق افزایش پیدا می‌کند، ممکن است حساسیت آن بیشتر شده و منجر به ایجاد آلارم‌های کاذب شود. بسیاری از بیم دتکتورهای جدید دارای الگوریتم‌هایی برای جبران این تجمع تدریجی گرد و غبار و کاهش تعمیر و نگهداری هستند تا حساسیت ثابت دستگاه را حفظ کنند. با این حال لنزهای دتکتور و بازتابنده نیاز به تمیز کردن دوره‌ای خواهند داشت. فاصله‌ی بین هر دوره تعمیر و نگهداری بستگی به شرایط محیط مورد نظر دارد؛ بدیهی است که هرچقدر محدوده آلوده‌تر باشد نیاز به تمیزکردن مکرر بیشتری دارد.
برای روش‌های تمیز کردن نیز باید به دستورالعمل‌های شرکت سازنده رجوع شود اما به طور معمول برای تعمیر و نگهداری ساده، تمیز کردن لنزهای دتکتور و بازتابنده با پارچه‌ای نرم و مرطوب و صابون انجام می‌شود. برای تمیز کردن این اجزا نباید از حلال‌ها یا مواد شوینده‌ی قوی استفاده کرد.
پس از نصب یا هرگونه تعمیر و نگهداری معمول، بیم دتکتور اعلام حریق باید از نظر عملکرد مورد آزمایش و بررسی قرار گیرد. روش عادی آزمایش بیم دتکتور، قرار دادن فیلتر در مسیر پرتو برای کاهش میزان نور دریافتی زیر آستانه‌ی دتکتور و در نتیجه به صدا درآمدن آلارم است. برای آزمایش میزان حساسیت، از یک قطعه‌ی مناسب مواد مات برای مسدود کردن بخشی از بازتابنده‌ی مربوط به حساسیت استفاده می‌شود و واکنش دتکتور مورد بررسی قرار می‌گیرد که آیا مطابق انتظار بوده است یا خیر.
از نظر ماهیت، اکثر بیم دتکتورها در مناطقی غیرقابل دسترس نصب می‌شوند که اغلب برای دستیابی به آنها نیاز به استفاده از نردبان الکتریکی یا ماشین آلات مشابه است. بنابراین آزمون و بررسی آنها می‌تواند یک روش زمان‌بر و در عین حال پرهزینه باشد. به این ترتیب لازم است برای تست عملکرد بیم دتکتور اعلام حریق از روش‌های دیگری استفاده شود.
بیم دتکتور اعلام حریق دستگاهی است که از یک پرتوی نور برای تشخیص دود در مناطق وسیع استفاده می‌کند. این دتکتور برای تشخیص آتش در مکان‌های استفاده می‌شود که نصب دتکتورهای دودی نقطه‌ای معمول از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست و یا به خاطر ارتفاع بسیار زیاد سقف، نمی‌تواند محدوده را تحت پوشش قرار دهد. به این ترتیب برای فضاهای بزرگی مانند سالن‌های ورزشی، مراکز تفریحی و غیره می‌توان از بیم دتکتور اعلام حریق برای تشخیص زودهنگام هرگونه حریق استفاده کرد. بیم دتکتور بعلاوه برای انبارها، آشیانه‌ی هواپیما، فرودگاه، کارخانه‌ها، بناهای تاریخی و موارد مشابه نیز کاربرد دارد. این مساله به خاطر پوشش‌دهی بالای بیم دتکتور اعلام حریق نسبت به دتکتورهای دودی نقطه‌ای است. خرید بیم دتکتور برای کاربردهای بزرگ بسیار مقرون به صرفه‌تر از خرید سایر انواع دتکتور است.
